Sele sepet top kandil kutlamalarının kökeni sadece Ramazan`da ve halk arasında kandil geceleri olarak da söylenen kutsal gecelerde, minareler arasına gerilen mahyalara dayanmaktadır...

Bugünkü Sele Sepet Şenliklerinin kaynağı Osmanlı Döneminde mübarek gecelerde minarelerde kandil yakılmasına dayanır.

Şimdi, bugüne kadar nereden geldiği konusu sürekli tartışmalara sebep olan sele sepet şenliğinin kaynağına inmeye çalışalım.

Unutulmaya yüz tutan sele sepet şenlikleri, tüm olumsuzluklara rağmen Bafralının gelenekçi ve korumacı yapısı ile bugün hala kutlanmaktadır.

Çoluk çocuk herkesin dört gözle beklediği ve sadece Ramazan Ayının 14`ünü 15`ine bağlayan gece düzenlenen sele sepet top kandil kutlamaları, eski bir Osmanlı geleneğidir.

Huzur ve mutluluk içinde geçen, ramazan günlerinin beklenen anı gelir ve çatar...

Bundan yıllar önce Bafra`da, sele sepet top kandil kutlaması için şekercilerin önünde uzun kuyruklar oluşturulur, özellikle kağıtlı şeker denilen misafir şekerlerinin yanında yine çoğunlukla şekercilerde satılan akordeon şeklinde renkli, yarı şeffaf kağıtlardan yapılıp, içine mum konulan kandiller, evin çocukları için alınırdı.

O günü zor eden çocuklar, iftar yemeğini yedikleri gibi ellerinde kandiller ile kendilerini sokağa atar, “sele sepet top kandil, aç kapıyı ben geldim, ayda yılda bir kere kapınıza ben geldim” manisi ile kapı kapı dolaşır, topladıkları şekerleri yanlarında taşıdıkları küçük selelere koyarlardı.

Bazı muzip gençler ise evin yetişkin genç kızı varsa “eğer şeker vermezsen kızını almaya geldik” diyerek tekerlemeyi uzatırlardı.

Bafra`ya yeni yerleşip, Bafra`nın bu âdetini bilmeyerek evine şeker almayanlar ise kapılarında mani söyleyen çocukları görünce şaşırır ve para vererek durumu kurtarırlardı.

Peki, bu güzel gelenek nerede, ne zaman başlamış, Bafra`ya nasıl gelmişti?

Önceleri yeterli şekilde araştırılmayan Sele sepet şenliği, zaman içerisinde ulusal basının da dikkatini çekerek, haber programlarına konu olmuştur.

Sele sepet top kandil kutlamalarının kökeni sadece Ramazan`da ve halk arasında kandil geceleri olarak da söylenen kutsal gecelerde, minareler arasına gerilen mahyalara dayanmaktadır...

Minarelerde kandil yakılması âdetinin ne zaman başladığı tam bilinmemekle birlikte Sultan 3. Murad zamanında, Şubat 1588`de, Berat, Regaib ve Mevlid gecelerinde kandiller yakılması için ferman çıkarıldığı bilinmektedir.

Sultanahmet Camii`nin minareleri arasına ilk mahyayı geren, Fatih Camii müezzini Hattat Hafız Kefeli Ahmet Efendi`dir. Sonraki dönemlerde bu gelenek birçok Anadolu ve Rumeli şehrine yayılmıştır.

Ne var ki mahyacılık zor bir iştir.

Bir mahya için bazen 400-500 adet kandil gerekmektedir. Mahya kurulması için camilerin minarelerinin en az iki adet olması uçurtmacılık geleneğinin de ortaya çıkmasına neden olmuştur. Kandil uçurtması yapmak için tek minare yeterlidir.

Bunun için öncelikle sağlam bir ip bulunur. Bir ucu minarenin şerefesine asılır, diğer ucu ise yerden yaklaşık iki metre yükseklikteki bir yere takılır. Ardından kandiller uçurtmacı tarafından muhafazalı kaplar içerisinde minareden aşağı bırakılır. Kandillerin peş peşe bırakılması, kandil ışıklarının yansımasına dolayısıyla da mükemmel derecedeki ışık hareketlerine neden olmaktadır.

Kandillerin yağı ancak 2 ya da 3 saat içinde tükenir. Muhafazalı kaplar içindeki kandiller, uçurtmacı tarafından yere indirildiğinde uçurtmacıya hediyeler verilir. Hediye olarak verilen şeker ve kurabiyeler kandil muhafazalarının içine konulur. Uçurtmacıya bazen para da verilir...

Bafra`da çoluk çocuk herkesin bildiği ancak kaynağı konusunda çok tartışmalara sebep olan sele sepet kutlamalarının başlangıcı işte bu kandil MUHAFAZASINA şeker koyma olayıdır.

Mahyacılık hem zor hem de pahalı bir iştir. Mahya ve uçurtmalar için hazırlanan kandillere 12 dirhem [ 38 gram] zeytinyağı konur kandillerin yağı bittiğinde tekrar aşağı indirilir yağ takviyesinin ardından tekrar asılırdı.

Bir mahya için yüzlerce kandilin kullanılması oldukça masraflı olduğundan bu masraflar önceleri efkaf [vakıflar] tarafından karşılanmış mahya ve uçurtma düzeneklerinin her yerde artması maddi açıdan sorun teşkil etmeye başlamıştı.

Bazı mahyaların gecelik yağ sarfiyatının 74 Kiloya çıkması üzerine evkaf yağ ihtiyacını karşılayamaz hale gelmiştir.

Halkın, özellikle gençlerin bu duruma çözüm bulması gecikmez. Gençler yağ parasını gönüllü olarak toplama kararı alırlar.

Kandil yağı parası toplamak için gençlik grupları oluşturulur, kandiller ve uçurtmalar kandil yağı takviyesi için yere indirildiğinde onları camilere yakın işlek yollara gerip gelip geçenlerden kandil yağı bağışı yapılması istenir.

Gruplar arasında ara sıra küçük kavgalar çıksa da gençler bu konuda çok başarılı olmuştur.

Getirisi yüksek her işte olduğu gibi 16. Yüzyıl Osmanlısında seleciler adı verilen ve sayıları 7 Bin civarında olan dilenciler, yağ parası toplayan gençleri örnek alarak;

Yünden hırkaları, bir elinde ışığı topu andıran kandilleri, başlarında hasırdan şapkaları, diğer ellerinde seleye benzeyen sepetleriyle maniler söyleyerek, kapısını çaldıkları evlerden zamana ait gıdalar, şekerler ve para toplamaya başladılar. Bu manilerin en çok sevileni ve günümüze kadar taşınanı ellerinde taşıdıkları sele ve kandille ilgili olan “sele sepet top kandil aç kapıyı ben geldim, ayda yılda bir kere kapınıza ben geldim” şeklinde söylenenidir. Bunun dışında onlarca daha mani bulunmaktadır.

Mahyaya ilgisi büyük olan halk selecilerin başlattığı geleneğe de sahip çıkar yağ parası toplayan gençlere de selecilere de yardımlarını esirgemez.

Osmanlının her yerine yayılan gelenek, boyut değiştirir. Gençlerin, kandil yağı parası toplamak için başlattığı, selecilerin dilenmek için de olsa devam ettiği geleneğe çocuklarda sahip çıkar.

Çocuklar, sokaklara mahya ve uçurtmaları geremezler ama buldukları iplerle sokaklardan geçenlerin yollarını keserler ve kandil yağı parası isteyerek küçük harçlıklarını çıkarırlar. Bu gelenek Bursa ve civarında ip tutma adıyla halen de sürmektedir.

ŞENLİK, mum parası, yağ parası, kandil parası, ya mum ya para, ip tutma, helesa [sellime çıkmak] sele sepet top kandil gibi farklı isimlerle anılsa da, selecilerin her yıl devam ettirdiği manili şenlik gecesine taklitçi yeteneklerinden hiç bir zaman şüphe duyulmayan çocuklarda iştirak ederler. Artık onların da ellerinde kandil ve seleler vardır. Yüzyıllara damgasını vuran şenlik artık onların tekelindedir o minik yürekler kalplerinde taşıdıkları heyecanla yüzyıllardır evlerin kapılarını çalmakta ve maniler söyleyerek şekerlerini toplamaktadır.

Neredeyse Anadolu`nun çoğu şehrinde yıllarca sürdürülen bu güzel gelenek, zaman içerisinde büyük şehirlerden başlamak üzere kaybolmaya ve unutulmaya yüz tuttu.

Kültürü ve gelenekçi yapısıyla Bafra halkı, selecilerin başlattığı kandille şeker toplama geleneğini hiç bırakmayarak günümüze kadar sürdürdü.

1877-1925 yılları arasındaki demografik hareketlerin yoğun olmasından dolayı azınlığa düşen yerli Bafra halkının tüm olumsuzluklara rağmen bu geleneği sürdürmesi anlamlıdır. Göçler vasıtasıyla Bafra`ya gelenler de Bafra halkına ayak uydurmuş ve geleneği sahiplenmiştir.

450 yıllık tarihe sahip bu güzel gelenek için, yanlış uygulamalardan dolayı maalesef tehlike çanları çalmaktadır.

Son yıllarda sele sepet top kandil gecelerinde atılan maytap, füze, kız kaçıran gibi barutlu patlayıcılar çocukları korkutmakta, yaralanma ve yangınlara bile neden olmaktadır.

Yumurta atmak, arabalarla sokaklardan hızlı geçmek, şenliği park salon veya kapalı yerlerde kutlamak, konserler düzenlemek dejenerazasyona neden olmaktadır.

Bunun yerine özellikle eskiden olduğu gibi askeriye veya belediyenin, fener alayları geçidi yapması, çocuklara kandil dağıtması, sokakta Hacivat karagöz gibi gölge oyunlarının oynatılması, pamuk şekeri, bileyci, kalaycı horoz şekercileri gibi eski mesleklerin canlandırılması, bazı yolların otomobillere kapatılması, belediye bandosunun geçit töreni gibi aktivasyonları daha yerinde olacaktır.

Aksi durumda 450 yıllık tarihi olan bu Osmanlı geleneğinin, tarih olması kaçınılmazdır. Yerel yöneticilerin bundan sonra daha duyarlı davranması gerekmektedir.

Sele sepet top kandil geceniz kutlu olsun...

Recep Yılmaz